جوان آنلاین: موضوع فرونشست‌ها آنقدر جدی شده که دیگر همه شهروندان می‌دانند در مورد چه فاجعه‌ای صحبت می‌شود، اما گویی هیچ‌کس نمی‌خواهد آن را بپذیرد. فراموش نمی‌کنیم چند سال پیش را در مطلبی که در روزنامه «جوان» منتشر شد، آمده بود «برخی از کلانشهر‌های کشور درگیر گودال‌های بزرگی به نام شن‌چاله هستند که با کوچک‌ترین رانش زمین بنا‌های اطراف را می‌بلعند. این مشکل در حاشیه پایتخت اکنون دردسرساز شده است. در غرب تهران به وسعت ۴۰۰ هکتار، گودال‌های بزرگی شهروندان را درگیر خود کرده است. حداقل ۱۲۰ هکتار از این گودال‌ها به عنوان شن‌چاله تهران نام گرفته است که عمقشان به ۱۰۰ متر هم می‌رسد.» در آن روز هنوز فرونشست تا این حد دامان شهر‌ها را نگرفته بود، اما امروز رسماً اعلام شده است هر چه میزان استفاده از منابع زیرزمینی آب بیشتر شود علاوه بر آنکه روند کاهش این ذخایر استراتژیک شدت می‌گیرد پدیده خطرناک فرونشست زمین هم رقم خواهد خورد، زیرا با خشک شدن تدریجی سفره‌های آب زیرزمینی خاک اطراف این سفره‌ها سست می‌شود و فرو می‌نشیند.
سرزمین ایران به تبع قرار گرفتن در حوزه تسلط کمربند پرفشار جنب حاره‌ای و احاطه شدن با دو رشته کوه زاگرس و البرز در دو سوی خود، در طول تاریخ همواره با مسئله کمبود منابع آبی در مناطق مرکزی، شرق و جنوب خود، دست و پنجه نرم کرده است.
اختراع قنات به عنوان یکی از عجایب دنیای مهندسی، رهاورد همین مواجهه انسان ایرانی با تنگنای خشکی و کمبود آب محسوب می‌شود. کمبود بارش سال جاری و خشک بودن زمستان در بعضی از مناطق کشور، این روز‌ها مجدداً بحث بحران آب در ایران و نحوه مدیریت آن را در ردیف موضوعات داغ فضای علمی دانشگاهی و همچنین محافل سیاسی- اجتماعی قرار داده است.
انتشار مکرر تصاویر سد‌های خشک یا کم‌آب در فضای مجازی، نمودی روشن از همین داغ شدن مجدد موضوع کم‌آبی در کشور است. همزمان پیش‌بینی‌های بعضاً متناقضی از روند بارشی کشور در ماه‌های باقیمانده سال آبی جاری شنیده می‌شود.
این موضوع مهم را نباید نادیده گرفت که وضعیت بارش‌ها در سال آبی کنونی چه خوب و چه بد باشد، تغییری در واقعیت بلندمدت و اقلیمی کشور نخواهد داشت و در هر صورت، باید واقعیت خشکی اقلیم در ایران را مبنای هرگونه محاسبه و برنامه‌ریزی برای مدیریت بحران آب در اکنون و آینده قرار دهیم.
کارشناسان پای کار هستند
چندی پیش گزارشی منتشر شد که نشان می‌داد مسئولان شهری با اساتید دانشگاه و کارشناسان در خصوص فرونشست زمین در تهران جلساتی داشته‌اند و بر اساس آن اعلام شده که پدیده فرونشست در پایتخت و سایر کلانشهر‌ها جدی است و این در نتیجه برداشت زیاد آب‌های زیرزمینی و عدم باز چرخانی آب است که سبب شده زمین به نوعی رطوبت مورد نیاز خود را از دست بدهد.
هر چند مسئولان مدعی هستند به همه اساتید دانشگاه و کارشناسان در این حوزه نامه زده شده تا بتوان فکری به حال فرونشست زمین در مناطق مختلف کشور کرد، اما مهم این است که خروجی نشست‌ها و جلسات در عمل به کار گرفته شود.
ضمن اینکه دعوت از اساتید نباید تنها مختص تهران باشد بلکه اساتید حاضر در شهر‌های اصفهان، همدان و سایر شهر‌ها نیز برنامه و طرح‌های علمی خود را روی میز بگذارند.
مشت نشانه خروار است و به عنوان مثال، سمنان از جمله استان‌هایی به شمار می‌آید که به شدت درگیر فرونشست شده است.
موضوعی که معاون عمرانی استاندار سمنان از این پدیده به عنوان یکی از چالش‌های بزرگ استان نام می‌برد و می‌گوید: «بررسی‌هایی در سراسر استان از سوی سازمان زمین شناسی انجام و در جلسه شورای حفاظت از منابع آب سمنان گزارش‌های مرتبط با آن ارائه شده است. وقتی آب‌های زیرزمینی تخلیه شود زمین سست شده و فرونشست صورت می‌گیرد. در همین راستا مدیریت چاه‌های آب کشاورزی یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که در این زمینه انجام گرفته است.»
محمد حمیدی با بیان اینکه شهر سمنان، امیریه دامغان، پشت بسطام شاهرود و بخش‌هایی از میامی بیشترین میزان فرونشست‌ها را در استان دارند، ادامه می‌دهد: «استفاده زیاد از آب‌های زیرزمینی عامل مهم ایجاد این فرونشست‌هاست. طبق برآورد‌های آب منطقه‌ای طی هشت ماهه امسال بیش از ۷/۱ برابر چاه‌های آب، برق مصرف کردند و این نشان می‌دهد این چاه‌ها ۷۰ درصد بیشتر کار و آب استحصال کرده‌اند.»
وی با اشاره به اینکه در ماه‌های باقیمانده از سال با کسانی که بیشترین میزان برداشت را از چاه‌ها داشته‌اند برخورد می‌شود، تأکید می‌کند: «اگر سقف مصرف چاه‌های آب کشاورزی رعایت نشود، در سال آتی با مشکل روبه‌رو خواهیم بود. البته شناسایی انشعاب‌های غیرمجاز از سوی آبفا از دیگر برنامه‌های ما در راستای کاهش مصرف بی‌رویه آب است. در استان ۱۶۰ مورد استفاده غیرمجاز از آب برای کشاورزی و... شناسایی شده و اقدامات لازم قانونی در این زمینه انجام گرفته است.»
فاجعه‌ای به نام چاه‌های غیرمجاز
متأسفانه خشکسالی‌های مداوم در ایران رُس منابع زیرزمینی آب را کشیده است و چیزی از آن باقی نگذاشته و با اینکه امسال وضعیت بارش‌ها اسفبار است، اما در بهترین حالت هم به هیچ وجه نمی‌توان یک سال پر بارش را نشانه توقف خشکسالی‌ها و تکرار نشدن سال‌های کم بارش دانست.
کاهش بارش‌ها در حالی رخ داده که براساس آخرین اطلاعات منتشر شده از سوی وزارت نیرو اکنون ۶/۹۹ درصد جمعیت شهری کشور از شبکه آب آشامیدنی استفاده می‌کنند و این به معنای آن است که روند تولید آب از میزان استفاده عقب مانده و برای جبران آن راهی جز تعدی به منابع آب زیرزمینی باقی نمی‌گذارد و این خود فاجعه‌ای خطرناک‌تر را رقم خواهد زد. اکنون علاوه بر برداشت‌های مجازی که توسط چاه‌ها از منابع آب زیرزمینی در کشور از سوی متولیان امر صورت می‌گیرد، بلای خانمانسوز دیگری به نام چاه غیرمجاز به جان این سفره‌ها افتاده و کمر به نابودی کامل سفره‌های زیرزمینی بسته است.
گرچه روند مبارزه با چاه‌های غیرمجاز تداوم دارد به گونه‌ای که هر سال چند هزار حلقه چاه غیر مجاز مسدود می‌شود، اما روند حفر این نوع چاه‌ها از مسدودسازی سبقت گرفته است و می‌رود خسارتی عظیم به منابع آبی کشور وارد سازد.
سازمان‌های مرتبط جهانی اعلام کرده‌اند اگر دشتی چهار میلی‌متر فرونشست داشته باشد، مخاطره است و این در حالی است که بیشتر دشت‌های ایران روزی یک میلی‌متر فرونشست دارند که آمار بسیار نگران‌کننده‌ای است. خطر فرونشست زمین در اثر استفاده بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی آب خطری جدی است که بی‌توجهی به آن عواقب جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت، باشد که پند گرفته شود.
